072. Katecheza „Antropologia zmartwychwstania: 1 Kor 15, 42-43”

2. Na to, że właśnie ten wewnętrzny układ sił ulegnie w zmartwychwstaniu radykalnej zmianie, zdaje się wskazywać przede wszystkim przeciwstawienie: ciało „słabe” – ciało „mocne”. Paweł pisze: „zasiewa się zniszczalne – powstaje zaś niezniszczalne; sieje się niechwalebne – powstaje chwalebne; sieje się słabe – powstaje mocne” (1 Kor 15, 42-43). „Słabe” jest więc to ciało, które wyrasta – mówiąc językiem metafizycznym – na doczesnej glebie człowieczeństwa. Pawłowa przenośnia odpowiada równocześnie terminologii naukowej, która początek człowieka co do ciała określa tym samym wyrażeniem (semen). Jeśli to ludzkie ciało, które wyrasta z ziemskiego nasienia, jest w oczach Apostoła „słabe” – to nie tylko dlatego, że jest „zniszczalne”, że pozostaje poddane śmierci oraz wszystkiemu, co do niej prowadzi – ale także dlatego, że jest „zmysłowe”¹. Ciało „mocne” – to, które człowiek odziedziczy od ostatniego Adama-Chrystusa jako uczestnik przyszłego zmartwychwstania, ma być ciałem „duchowym”. Właśnie takie „duchowe” ciało będzie niezniszczalne, nie zagrożone śmiercią. Tak więc antynomia „słabe-mocne” najwyraźniej odnosi się nie tylko do ciała separatim, ale do całej konstytucji człowieka ze względu na jego cielesność. Tylko w ramach takiej konstytucji ciało może powstawać jako „duchowe” – i to „uduchowienie” ciała będzie źródłem jego mocy i niezniszczalności (nieśmiertelności).

3. Jest to temat, którego początków szukać należy już w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju. Można powiedzieć, że św. Paweł widzi rzeczywistość przyszłego zmartwychwstania jako swoiste restitutio in integrum: przywrócenie, a zarazem osiągnięcie pełni człowieczeństwa. Nie tylko przywrócenie – w takim wypadku zmartwychwstanie byłoby poniekąd powrotem do tego stanu, jaki był udziałem człowieka przed grzechem, poza poznaniem dobra i zła (por. Rdz 1-2). Ale taki powrót nie odpowiada wewnętrznej logice całej ekonomii zbawczej, najgłębszemu sensowi tajemnicy odkupienia. Restitutio in integrum, związane ze zmartwychwstaniem i rzeczywistością „świata przyszłego”, może być tylko wprowadzeniem do nowej pełni. Będzie to taka pełnia, która zakłada całą historię człowieka, ukształtowaną dramatem drzewa poznania dobra i zła (por. Rdz 3), a równocześnie przenikniętą tajemnicą odkupienia.

4. Wedle słów 1 Listu do Koryntian ten człowiek, w którym zmysłowość ma przewagę nad duchowością („ciało zmysłowe”: 1 Kor 15, 14), skazany jest na śmierć – ma natomiast powstać „ciało duchowe”: człowiek, w którym duch uzyska właściwą przewagę nad ciałem, duchowość nad zmysłowością. Łatwo zrozumieć, że Paweł ma tu na myśli zmysłowość jako sumę czynników stanowiących ograniczenie ludzkiej duchowości, jako siłę „wiążącą” (niekoniecznie w sensie platońskim) przez ograniczenie zdolności poznania (widzenia) prawdy, a także wolności woli i zdolności miłowania w prawdzie. Natomiast nie może chodzić w tym miejscu o tę podstawową funkcję zmysłów, która służy wyzwoleniu duchowości: poznania i woli w cielesno-duchowym compositum ludzkiego podmiotu. Skoro mowa o zmartwychwstaniu ciała, czyli człowieka w jego autentycznej również cielesności, „ciało duchowe” winno by oznaczać właśnie doskonałą wrażliwość zmysłów, ich doskonałe zharmonizowanie z działalnością ducha ludzkiego w prawdzie i wolności. „Ciało zmysłowe”, które jest ziemskim przeciwieństwem „ciała duchowego”, wskazuje natomiast na zmysłowość jako na siłę, która często przesądza o tym, że człowiek, bytując „wewnątrz poznania dobra i zła”, zostaje przynaglony i niejako popchnięty właśnie w stronę zła.

5. Nie można przy tym zapominać, że chodzi tutaj nie tylko o sam dualizm antropologiczny, ale o pełniejszą jeszcze antynomię. W antynomii tej bierze udział nie tylko ciało (jako arystotelesowskie hyle) i dusza – czyli człowiek jako „dusza żyjąca” (por. Rdz 2). W antynomii tej bierze udział po jednej stronie cały człowiek, całość jego duchowo-cielesnej podmiotowości, o ile pozostaje pod wpływem Ducha ożywiającego w Chrystusie – a po drugiej stronie: ten sam człowiek, o ile się temu Duchowi opiera i przeciwstawia. W tym drugim wypadku człowiek jest „cielesny” (a jego uczynki są „uczynkami ciała”), natomiast gdy pozostaje pod wpływem Ducha Świętego, człowiek jest „duchowy” (i spełnia „uczynki ducha”).

6. W ten sposób więc można powiedzieć, że nie tylko w 1 Kor 15 spotykamy się z antropologią zmartwychwstania, ale że cała antropologia (i etyka) świętego Pawła jest przeniknięta tajemnicą zmartwychwstania, w której otrzymaliśmy ostatecznie Ducha Świętego. Natomiast 1 Kor 15 stanowi Pawłową interpretację „świata przyszłego”, a w tym świecie – stanu człowieka, który wraz ze zmartwychwstaniem co do ciała dostąpi całej pełni uczestnictwa w darze ożywiającego z Ducha, czyli w owocu Chrystusowego Zmartwychwstania.

7. Kończąc tę analizę Pawłowej „antropologii zmartwychwstania” z 1 Listu do Koryntian, wypada nam raz jeszcze wrócić myślą do słów Chrystusa na temat zmartwychwstania i „świata przyszłego”, jakie zapisali synoptycy Mateusz, Marek i Łukasz. Przypomnijmy, że odpowiadając saduceuszom, Chrystus związał wiarę w zmartwychwstanie z całym objawieniem Boga Abrahama, Jakuba i Mojżesza, który „nie jest Bogiem umarłych, lecz żywych” (Mt 22, 32). Równocześnie zaś, odpierając trudność, jaką wysunęli rozmówcy, wypowiedział owe znamienne słowa: „Gdy bowiem powstaną z martwych, nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić” (Mk 12, 25). Tym właśnie słowom – w ich najbliższym kontekście – poświęciliśmy nasze poprzednie rozważania, przechodząc z kolei do 1 Listu św. Pawła do Koryntian (1 Kor 15). 

Rozważania te mają podstawowe znaczenie dla całej teologii ciała: zarówno dla zrozumienia małżeństwa, jak też „bezżenności dla królestwa Bożego”. Tej ostatniej sprawie zostaną poświęcone dalsze analizy.